Prawa użytkowników
W Linuksie każdy plik (katalog) ma swoje określone prawa dostępu. Definiują one czy plik może zostać odczytany, czy można do niego pisać, czy można go wykonać. Prawa dostępu mogą występować w różnych kombinacjach. Aby sprawdzić prawa dostępu, trzeba użyć polecenia ls z opcją -l.
Chodzi o określenie, kto może otworzyć, kto zapisać, a kto uruchomić plik lub folder.
Określanie praw umożliwiają litery oraz myślnik:
• r (ang. read) — prawo do odczytu,
• w (ang. write) — prawo do zapisu,
• x (ang. execute) — prawo do uruchomienia
• myślnik „–” — pozbawienie praw.
Przykład: rwx r-x r-x
Oznacza to, że właściciel katalogu ma prawo do jego przeszukania, zmiany jego zawartości i wejścia do katalogu, zgodnie z zapisem rwx.
Grupa, która została przypisana do tego elementu, ma prawa do wejścia do katalogu i przeszukania go, zgodnie z zapisem r-x.
Także wszyscy inni użytkownicy mają prawo do wejścia do katalogu i przeszukania go, zgodnie z zapisem r-x
Inne prawa ma root, inne użytkownik, a inne można przypisać grupie. Przypisując prawa, podajemy kolejno:
prawa dla właściciela (wszystkie trzy), prawa dla grupy (również wszystkie trzy), prawa dla innych użytkowników (również wszystkie trzy). Na przykład zapis: rwx------ oznacza, że właściciel ma wszystkie prawa, grupa nie ma żadnych praw, podobnie jak użytkownik.
chmod - Zmiana dostępu do plików (prawa dostępu)
$ chmod 777 nazwa_pliku_lub_katalogu
Liczby 777 oznaczają odpowiednie litery, których znaczenie było omawiane wcześniej (pamiętaj, że 7 otrzymywane jest tu w wyniku sumowania składowych):
• 4-r
• 2-w
• 1-x
.
Prawa dostępu zaprezentowano na poniższym schemacie:
Drugi sposób zmiany uprawnień:
Oznaczenia:
$ chmod u+w,g-x,o-xr plik.txt
Dodanie zapisu dla użytkownika, odebranie możliwość uruchomienia dla grupy i odebranie możliwość uruchomienia i odczytu dla reszty
$ chmod ug+x plik.txt
Dodanie możliwości uruchomienia dla użytkownika i grupy
$ chmod a-x plik.txt
Odebranie wszystkim możliwości uruchomienia
Uwaga: po przecinkach nie wstawiamy spacji
Zmiana właściciela i grupy pliku
Za pomocą polecenia chown możemy zmienić właściciela pliku oraz grupę, do której dany plik został przypisany. Polecenie to może definiować obie wartości jednocześnie lub zmieniać tylko jedną z nich:
• właściciel - jeżeli podamy tylko właściciela, zostanie on zmieniony, natomiast grupa pozostanie niezmieniona;
• właściciel:grupa - zmiana za jednym razem i właściciela pliku, i przypisanej do pliku grupy;
• :grupa - w przypadku takiego zapisu zmieniana jest tylko grupa przypisana do pliku, a właściciel pozostaje ten sam
$ chown root /var/run/plik.txt
Root będzie właścicielem wskazanego pliku
$ chown -tesla:klasa1ti /informatyka/systemy
Zmiana właściciela i grupy dla katalogu systemy
$ chown -R tesla:klasa1ti /informatyka/systemy
Zmiana właściciela i grupy dla katalogu systemy i jego podkatalogów (parametr –R)
Informacje o użytkowniku
Jeżeli potrzebujemy informacji o określonym użytkowniku, możemy użyć polecenia finger wraz z nazwą konta tego użytkownika
$ finger tesla
Informacje o pamięci systemowej
Aby dowiedzieć się, ile pamięci systemowej RAM i Swap jest obecnie zajęte, wydajemy polecenie free (-b bajty, -k kilobajty, m megabajty)
$ free -m
Aktualizacja daty i czasu
Polecenie służy do wyświetlania i ustawiania w systemie odpowiedniej daty i czasu systemowego. Dzięki temu możesz zmienić datę i czas podczas pracy, posługując się konsolą.
%H W celu wyświetlenia tylko obecnej godziny w formacie 24-godzinnym należy wpisać w poleceniu odpowiedni parametr. [lukasz@localhost -]$ date +%H 17
%I Zastosowanie tego parametru powoduje wyświetlenie aktualnej godziny w formacie 12-godzinnym.
[lukasz@localhost -]$ date +%I 05
%M Parametr ten służy do wyświetlania aktualnej minuty, bez wyświetlania godziny. [lukasz@localhost -]$ date +%M 52
%p Jeżeli wyświetlamy czas w postaci 12-godzinnej i chcemy zobaczyć, czy jest to czas przed południem czy po południu, powinniśmy użyć opcji %p, która wyświetli odpowiednią porę dnia. [lukasz@localhost -]$ date +%p PM
%r Parametru używamy w celu wyświetlenia czasu w formacie 12-godzinnym. [lukasz@localhost -]$ date +%r 05:54:12
%s Za pomocą tego narzędzia możemy także pokazać, ile sekund minęło od 1 stycznia 1970 roku godziny 00:00:00 czasu UTC. [lukasz@localhost -]$ date +%s 1148486129
%D W celu wyświetlenia daty w formacie porozdzielanym znakami slash należy użyć parametru %D. Pamiętaj o tym, że czas podany jest w formacie miesiąc/dzień/rok. [lukasz@localhost -]$ date +%D 05/24/06
%j Zastosowanie tego parametru powoduje wyświetlenie obecnego dnia roku; dzięki niemu możemy dowiedzieć się, który to dzień z kolei. [lukasz@localhost -]$ date +%j 144
%m Parametr ten służy do wyświetlania informacji o obecnym numerze miesiąca. [lukasz@localhost -]$ date +%m 05
%U Zastosowanie tego parametru powoduje wyświetlenie numeru tygodnia w roku. Niedziela w tym wypadku jest uznawana jako pierwszy dzień tygodnia. [lukasz@localhost -]$ date +%U 21
%w Za pomocą tego parametru wyświetlimy dzień tygodnia, gdzie O odpowiada niedzieli. [lukasz@localhost -]$ date +%w 3
%W Zastosowanie tego parametru pozwoli wyświetlić numer tygodnia. Tydzień w wypadku użycia tego parametru rozpoczyna się od poniedziałku. [lukasz@localhost -]$ date +%W 21
%x Parametru używamy, gdy chcemy wyświetlić lokalną reprezentację daty w formacie obowiązującym u nas w kraju, czyli RRRR-MM-00
[lukasz@localhost -]$ date +%x 2006-05-24
%y Jeżeli chcemy wyświetlić dwie ostatnie cyfry roku, musimy użyć tego parametru. [lukasz@localhost -]$ date +%y 06
%Y Zastosowanie tego parametru pozwala otrzymać w wyniku pełny numer roku w notacji czterocyfrowej. [lukasz@localhost -]$ date +%Y 2006
Datę możemy ustawić za pomocą polecenia bez wywalania parametru +. W czasie tego wywołania data jest ustawiana na datę podaną po poleceniu i musi składać się z następujących pól:
• MM - miesiąc,
• DD - dzień miesiąca,
• hh - godzina,
• mm - minuta,
• CC - pierwsze dwie cyfry roku (opcjonalne),
• YY - ostatnie dwie cyfry roku (opcjonalne).
Można także ustawić datę za pomocą parametru -s, który służy do definiowania daty w pełnym formacie. Należy wówczas podać pełną czterocyfrową notację roku, miesiąc, dzień, godzinę i minutę. [lukasz@localhost -]$ date -s '2006-01-01 12:36'
Oto kilka innych poleceń:
• who — wyświetla informacje o wszystkich użytkownikach zalogowanych do systemu,
• unmask - Umożliwia podanie aktualnej tzw. maski użytkownika (maski uprawnień)
• whoami — wyświetla nazwę użytkownika, który obecnie pracuje.
Tworzenie dowiązań symbolicznych
Dowiązania symboliczne to coś, co w pewnym stopniu przypomina skróty w systemach Microsoft Windows. Takie dowiązanie pozwala np. szybko przedostać się do wskazanego przezeń katalogu lub uruchomić właściwy program.
Dowiązania symboliczne tworzy się poleceniem ln z odpowiednimi parametrami. Samo polecenie służy także do tworzenia dowiązań twardych.
Dowiązania symboliczne tworzy się komendą ln z parametrem -s. Po niej następuje odpowiednia ścieżka do pliku i nazwa dowiązania.
ln –s /home/plik.txt dowiazanie1
Plik dowiązania jest tworzony w katalogu przypisanej mu lokalizacji w powyższym przykładzie w katalogu bieżącym.
ln –s /home/plik.txt home/tesla/Desktop/dowiazanie1
Plik dowiązania jest tworzony w katalogu home/tesla/Desktop/
Tworzenie aliasów
Alias to zdefiniowane przez użytkownika polecenia, które odwołują się do używanych w systemie poleceń wraz z odpowiednim parametrem. Mechanizm ten skraca czas poświęcony na wpisywanie parametrów; warto zatem z niego skorzystać, jeżeli często używamy jakiegoś polecenia z określonymi parametrami.
Aby zorientować się, jakie aliasy są już dostępne w systemie, wywołujemy polecenie alias bez żadnych parametrów.
Alias kopia=”cp”
Powyższa definicja oznacza, że przy wpisaniu w powłoce komendy kopia, zostanie ona zastąpiona komendą cp, tzn. uruchomiona zostanie komenda cp.
alias la='ls -a'
wyświetlanie wszystkich plików i katalogów, w tym ukrytych
alias ll='ls -l'
wyświetlanie w rozszerzonym widoku